Tijdschrift van de Vrij-Katholieke Kerk in Nederland

Zuivering

J.K. de Boer

Wij staan weer op de drempel van een nieuwe cyclus van het kerkelijk jaar. Het eerste tijdvak loopt van Advent tot en met Pinksteren. Het is gewijd aan de herdenking van de hoofdgebeurtenissen van het mysteriedrama van het pseudo-historische leven van de Christus, dat, zoals Origenes heeft opgemerkt, het beeld oplevert van het leven van ieder christen.

In de viering hiervan gaat de Kerk ons voor, in het voltrekken van Gods heilsplan, dat in Christus verwerkelijkt is, en door de Kerk uitgevoerd wordt in de cultusmysteriën; zodat wij als medeburgers der heiligen en huisgenoten Gods komen tot Gnosis.

Kierkegaard heeft eens gezegd dat "door de uitgebeelde herhaling het eenmaal geschiede wordt tot een blijvende werkelijkheid; de bedoelde en gewilde herhaling is altijd weer een nieuwe Schepping". Als pendant van deze mystieke gedachte staat in onze liturgie van de lange vorm van de Heilige Mis de prachtige zinsnede dat "…de hemelse mysteriën op aarde worden weerspiegeld door de bediening van stervelingen".

En zo is de eerste Zondag van de Advent dan zo'n nieuw begin, een nieuwe schepping, of zoals Johannes zegt: "In het begin was het Woord (de Logos), dat bij God was. Maar alles is door Hem geworden en zonder Hem is niets geworden wat geworden is." Paulus schrijft aan de Romeinen: "Gij kent de tijd waarin wij leven, gij weet dat het uur om uit de slaap (van het aardse leven) te ontwaken, reeds is aangebroken. De nacht loopt ten einde, de dag breekt aan". En onze heilige Moeder de Kerk, wil u daarbij de helpende hand reiken, zoals Paulus dit schrijft in Kol. 2,2-3: "om te komen tot kennis (gnosis) van de verborgenheid van God en Vader en van Christus, in welke al de schatten van Wijsheid en kennis verborgen zijn."

Zoals het u wellicht bekend is, hebben de mystici altijd gesproken over de drie trappen van Inwijding tot het Rijk Gods. Zij hebben gesproken over de weg tot de Vader, waarvan Christus zelf zegt, dat Hij is de Weg en de Waarheid en het Leven. En dat niemand tot de Vader komt dan door Hem (Joh. 14,6). Deze drie trappen van Inwijding zijn dan zuivering, verlichting en éénwording.

In het kerkelijk jaar wordt de eerste trap gesymboliseerd door de perioden van voorbereiding tot respectievelijk: het Sacrament van de Geboorte van het Licht en het Mysterie par excellence van Pasen, het Mysterie van Leven, Dood en Opstanding. Het zijn de beide paarse (kleur van zuiverheid) perioden, die wij kennen als Advent en Quadragesima.

Advent kent vier zondagen, die elk hun eigen intentie hebben als trappen naar omhoog, of beter in de diepte, in verdieping. Maar het zijn geenszins trappen die ten doel hebben om te ontvluchten uit deze wereld, maar juist om daar in onder te duiken. Deze vier intenties zijn onderscheidingsvermogen, zelfvergetelheid, liefde en juist handelen. U ziet hierin als het ware een plan, waarnaar wij ons leven zullen moeten richten, om op een juiste wijze te kunnen werken in het sociale en ethische vlak. Zo bidden wij in de collecte van de eerste zondag van de Advent "om ons te ontdoen van de werken der duisternis". Maar daar volgt dan direct op -en zeer terecht- "om ons te wapenen met Licht".

Wat betekent purificatie, reiniging, zuivering in godsdienstige zin? Volgens de heersende opvatting is reiniging een handeling met een zuiver negatieve werking; er wordt iets weggenomen, bijvoorbeeld vuil, men reinigt wat besmet is. En in algemeen godsdienstige zin moet reiniging demonische invloeden opheffen, besmetting teniet doen, dus exorcisme.

Wat is dan de religieuze opvatting in de antieke godsdiensten over rituele reiniging? Daarin heeft zo'n reiniging een zuiver positieve uitwerking, namelijk een mededeling van verrijzend leven. Zo'n reiniging heeft dus een ambivalent karakter, dat wil zeggen het bereikt twee tegengestelde aspecten. Het is afwerend, beschermend en als rituele handeling is het derhalve exorcerend, maar tevens is er een positieve heiliging en initiatie in het Mysterie; het is affirmatief.

Daarom ontdoen wij ons van de werken der duisternis, waar wij uit voortkomen, dit is dus afwerend, exorcisme, om ons te wapenen met Licht; dit is dan die positieve heiliging. Met andere woorden, wij maken ons heilig, wij stellen ons open, opdat het goddelijke in ons gestalte kan krijgen.

Dit komt goed tot uitdrukking in het hebreeuwse woord táhar, dat purificeren of reinigen betekent. Het is afgeleid van de stam har, dat als berg vertaald zou kunnen worden, zodat táhar zou kunnen betekenen: het beklimmen van de berg van inwijding in mystieke zin, dit is de berg Tabor.

Het is als het ware het opheffen van de doodstoestand van de duisternis waarin wij leven; het heeft de betekenis van inwijding in goddelijk leven. Is het daarom niet merkwaardig, dat wij ook in de reinigingsritus van het Asperges in de Lange Vorm van de Heilige Eucharistie zingen: "Wie zal beklimmen de berg des Heren?" En de gemeente reciproceert dan: "Die zuiver van handen is en rein van hart". Mooier kan het niet gezegd worden. Dit is purificatie in mystiek rituele zin.