Tijdschrift van de Vrij-Katholieke Kerk in Nederland

Jezus en het lijden van dieren

Herbert van Erkelens

 Op de avond van de verkiezingen (mei 2002, red.) is een imposant schouwspel aan de avondhemel zichtbaar. De maan staat precies tussen twee helder stralende planeten in. Er is iets bijzonders gaande, omdat de zeven uit de oudheid bekende planeten, waartoe ook de zon en de maan gerekend werden, alle op één lijn aan de hemel staan. Dat is een zeldzame gebeurtenis die sinds de achttiende eeuw niet meer is opgetreden. Volgens de Maya's uit Guatemala hebben dergelijke constellaties aan de hemel een diepere betekenis. Begin mei stond de zon precies recht boven een van hun eeuwenoude tempels. Er werden bij die gelegenheid rituelen uitgevoerd die ooit vóór de komst van het christendom gebruikelijk waren. Nu die rituelen weer hersteld waren, was dat in Guatemala voorpaginanieuws.

De Maya's kennen ook een kalender die op 21 december 2012 het begin van een nieuw tijdperk voorziet. Die lange-telling-kalender is een wonder van rekenkundig vernuft. Een belangrijke rekeneenheid is de baktun, een periode van 144.000 dagen. Dertien van dergelijke baktuns vormen een wereldtijdperk, een grote cyclus. En de huidige grote cyclus loopt tijdens de winterzonnewende van 2012 af. Volgens John Major Jenkins staan de zon en de aarde dan op één lijn met het centrum van de melkweg. Dat vereist enige uitleg.

De baan die de zon langs de hemel aflegt heet de ecliptica. Deze ecliptica kruist de melkweg op twee punten die in de sterrenbeelden Boogschutter en Tweelingen liggen. Voor de winterzonnewende of wintersolstitium is het kruispunt in Boogschutter van belang. Boven dit sterrenbeeld bevindt zich een donkere band in de melkweg die door de Maya's met een baarmoeder vergeleken wordt. Het punt van de winterzonnewende kruipt naar het kruispunt onder de donkere band toe. Zo meent Jenkins in Het einde van de Maya-kalender:

'De samenstand vindt plaats wanneer de decembersolstitium-zon conjunct is met het kruispunt van de melkweg en de ecliptica in Boogschutter. Dit kruispunt is de plek waar de donkere kloof van de melkweg zich bevindt en staat bij de Quiché-Maya's bekend als sibalba be (de weg naar de onderwereld) of eenvoudigweg de 'zwarte weg'. Maya-deskundigen hebben het nabije kruispunt van de melkweg en de ecliptica geïdentificeerd als de Heilige Boom van de Maya's en de hedendaagse Quiché's noemen de plaats de 'Viersprong'.'

The Year Zero
In het spraakgebruik is het jaar dat op de winterzonnewende van 2012 volgt 'het jaar nul' gaan heten. De Nederlandse regisseur Wiek Lenssen besteedt in zijn film The Year Zero aandacht aan het aflopen van de lange-telling-kalender. Hij heeft twee priesters van de Maya's gevolgd tijdens een bijeenkomst van 400 medicijnmannen en -vrouwen uit heel Amerika. Het gaat om Don Cirilo en Don Julian uit Guatemala.

Don Cirilo is ziener, zijn Indiaanse naam luidt Zwervende Wolf. Op zijn veertigste kreeg hij een visioen waaruit hij opmaakte dat het zijn taak was om alle Indianenvolken op het Amerikaanse continent met elkaar te verenigen. Hij nam het initiatief tot de bijeenkomst in het Amazone-oerwoud in Columbia. In The Year Zero zijn de rituelen te zien die de Indianen daar uitvoerden voor de genezing van de aarde.

De film ging in november van het vorige jaar in première tijdens het International Documentary Festival in Amsterdam. Sindsdien is The Year Zero in Nederland aan een succesvolle tournee langs diverse bioscopen begonnen. Don Cirilo en Don Julian zijn ter gelegenheid van de première naar Nederland geweest, ook om ons te waarschuwen voor de nadering van het jaar nul. Volgens hen is het voor de westerse samenleving van belang om in harmonie met de natuur te komen. Want de aarde zal zich keren tegen degenen die de natuur uitbuiten. En als er iets is waarover Maya-priesters geschokt zijn dan is het wel onze bio-industrie. Volgens de Maya's zullen we in de eindtijd geoordeeld worden door de dieren.

Johannes en Jezus
Misschien wordt het tijd dat de rechten van dieren in bredere kringen gerespecteerd gaan worden dan tot nu toe het geval is geweest. De Essenen waaruit Jezus en Johannes de Doper voortkwamen stonden tweeduizend jaar terug bekend om hun vegetarische leefwijze. Maar onze bijbel maakt van Johannes de Doper iemand die onder meer leefde van het eten van sprinkhanen! Volgens het Evangelie van de heilige twaalven is dit een onjuiste vertaling: 'En deze Johannes droeg een kleed van kemelshaar en een kemelsharen gordel om zijn lendenen; en zijn maaltijd bestond uit de vrucht van de Johannesbroodboom en wilde honing.' (7:4)

Johannes was inderdaad vegetariër. Hij kwam om de offercultus uit de Tempel van Jeruzalem te vervangen door een ritueel waarbij de mens geen dieren zou offeren, maar zijn eigen innerlijke dierlijkheid zou transformeren: 'Onthoudt u van bloed en van al het geworgde, en van dode lichamen van vogels en dieren, en van elke daad van wreedheid, en van alles wat door onrecht verkregen is. Meent gij dat het bloed van dieren en vogels zonden zullen wegwassen! Ik zeg u, neen. Spreekt de waarheid. Weest rechtvaardig. Weest barmhartig voor elkander en voor alle levende wezens, en wandelt nederig voor uw God.' (7:10)

Ook Jezus wordt in het Evangelie van de heilige twaalven getypeerd als een man die gekomen was om het lijden van dieren te verlichten. Hij wees een groepje leeglopers terecht omdat zij een kat kwelden. Hij overtuigde een jongeman ervan de konijnen en duiven los te laten die hij op de markt had willen verkopen. Daarbij zei hij over runderen:

'Gij gelooft dat Mozes werkelijk bevel gaf zulke schepselen te doden, te offeren en te eten, en zo doet Gij in de Tempel, maar ziet, hier is Een die groter is dan Mozes, en Hij komt om de bloedoffers van de wet en haar feesten weg te doen, en voor u weder de reine gave en de offerande zonder bloed van den beginne in ere te herstellen, namelijk van de granen en vruchten der aarde... Laat daarom deze schepselen vrij, opdat zij zich in God mogen verheugen en de mens geen schuld opleggen.' (28:3-5)

Bij een volgende gelegenheid kwam Jezus een man tegen die zijn brood verdiende als vogelvanger. Jezus vermaande hem de vogels uit hun kooi te bevrijden: 'Zijn dit niet uw medeschepselen, alleen zwakker dan gij? En heeft dezelfde God, onze Vader-Moeder, hen niet even lief als u? Laat deze, uw kleine broeders en zusters in vrijheid gaan, en zorg dat ge deze dingen niet weer doet, maar voorzie op eerlijke wijze in uw onderhoud.' (41:4)

Eerder had hij over dieren die door mensen gekweld werden opgemerkt: 'En wat gij aan de minste van deze mijn kinderen doet, dat doet gij Mij. Want Ik ben in hen en zij in Mij. Ja, Ik ben in alle wezens en alle wezens zijn in Mij. Ik verheug Mij in al hun vreugden en in al hun droefenis ben Ik bedroefd. Daarom zeg Ik u: Weest vriendelijk voor elkander en voor alle schepselen Gods.' (38:6)

Het verdwenen evangelie
Waar zijn deze verhalen verdwenen toen de katholieke kerk de canon van het Nieuwe Testament vaststelde? Ooit woonde er een joods-christelijke groepering in Transjordanië die door de kerkvaders de Ebionieten werd genoemd. Het woord komt vermoedelijk van het Hebreeuwse woord voor armen Ebjonim. Van het Evangelie van de Ebionieten zijn alleen maar een paar fragmenten bewaard gebleven die door de kerkvaders als ketterijen geciteerd werden. Zo weten we dat de Ebionieten de maagdelijke geboorte van Jezus ontkenden. In De verloren bijbel merkt theoloog Roy Porter over de Ebionieten op:

'Voor de Ebionieten werd Jezus pas de zoon van God door zijn doop, toen de Heilige Geest hem binnenging en zijn menselijkheid met een hemels wezen verenigde. Dit is in overeenstemming met het algemene denken van het joodse messianisme. Net als de joodse sekte in Qumran die de Dode Zeerollen produceerden stonden de Ebionieten vijandig tegenover de rituele praktijken van de Jeruzalemse tempel, en het Evangelie van de Ebionieten laat Jezus zien als degene die het joodse offersysteem afschafte. De Ebionieten waren ook vegetariër en hun evangelie laat Mattheüs' verwijzing naar sprinkhanen als deel van het dieet van Johannes de Doper weg en laat Jezus simpelweg ontkennen dat hij het paaslam zal eten.'

De dieren des velds
Het lijkt mij waarschijnlijk dat de Ebionieten in de geest van de Essenen leefden en opvattingen over Jezus koesterden die dichtbij de zienswijze van de eerste christenen stonden. Maar hun evangelie is verloren gegaan. Kan het Evangelie van de heilige twaalven in deze lacune voorzien?

Het evangelie pretendeert een vertaling te zijn van een Aramees manuscript dat ergens in Tibet zou liggen. De Engelse vertaling van dit manuscript zou langs mediamieke weg vanuit de andere wereld doorgegeven zijn. Daarbij zou die vertaling aangevuld zijn door fragmenten uit de oorspronkelijke editie van de vier evangeliën. Geen wonder dat er in de kerken niet uit het Evangelie van de heilige twaalven voorgelezen wordt. De herkomst is te duister van aard.

Toch bevat juist dit evangelie vele aansprekende verhalen die het verdienen meer serieus genomen te worden. Ligt het niet voor de hand dat er een intieme band tussen Jezus en de dierenwereld heeft bestaan? Over de leertijd van Jezus merkt het Evangelie van de heilige twaalven op:

'En de dieren des velds hadden eerbied voor Hem en de vogelen des hemels waren niet bevreesd voor Hem, want Hij maakte hen niet bevreesd, ja, zelfs de wilde dieren van de woestijn bemerkten de Kracht Gods in Hem en dienden Hem, door Hem van de ene plaats naar de andere te dragen.' (6:14) In hetzelfde hoofdstuk vleit een leeuw die door vele mannen met stenen en werpsiezen wordt opgejaagd zich aan de voeten van Jezus. Het volk is verbaasd en zegt: 'Ziet, deze man houdt van alle wezens en heeft de macht zelfs de dieren der woestijn te bevelen, en zij gehoorzamen Hem.' (6:21)

Volgens de lange-telling-kalender hebben we nog tien jaar te gaan om onze relatie tot de dierenwereld te herstellen. Wie neemt daartoe het initiatief? Dieren hebben geen stemrecht. Misschien zouden de kerken het voortouw kunnen nemen. Zij belijden sinds het conciliaire proces de heelheid van de schepping. Maar ook zij worden door interne crises geplaagd. Machtig staan de planeten boven de westelijke horizon in afwachting van ons antwoord.

Literatuur:
Het Evangelie van de heilige twaalven, Rozekruis-Pers, Haarlem, tweede druk, 1979.

John Major Jenkins, Het einde van de Mayakalender 2012, Ankh-Hermes, Deventer, 2001.

Roy Porter, De verloren bijbel. Verdwenen geschriften herontdekt, Ten Have/Baarn, Lannoo/Tielt, 2002.